1397

Kalmarunionen

Ei kvinne styrer alle dei tre nordiske kongerika.

I 1380 vart Olav Håkonsson konge i Noreg og Sverige, ti år gamal. Han arva den norske kongetrona av far sin Håkon. Mor hans var Margrete, ei dansk kongsdotter. Fire år tidlegare hadde han blitt valt til dansk konge, men det var mor hans som var den eigentlege riksstyraren. I Noreg styrte Margrete saman med ei gruppe formyndarar, det vil seie mektige menn som gav råd til kongen og kongemora.

Då Olav var femten år vart han rekna som myndig, og kunne i teorien bestemme sjølv, men året etter døydde han brått og uventa. Etter eit intenst maktspel vart det inngått ein avtale i byen Kalmar om at dei tre rika skulle styrast som ein union av Margrete og ein slektning av henne, Erik av Pommern, skulle vere konge når han vart myndig.

Margrete var ein dyktig politikar, som viste både handlekraft og vilje til å inngå kompromiss om det var nødvendig.

Unionen mellom dei tre rika held fram med å eksistere heilt til 1523. Då gjekk Sverige ut av unionen, medan Danmark og Noreg vart styrt som union fram til 1814.

Dronning Margrete

I andre halvdel av 1300-talet var dei kvinne som dominerte i Norden. Margrete Valdemarsdotter var ein handlekraftig og dyktig politikar.

Margrete var dotter til den danske kong Valdemar Atterdag og vaks opp i Danmark. Berre 10 år gamal vart ho gifta bort til den norske kong Håkon V. Bryllaupet vart feira i København, og etterpå vart ho sendt til Oslo for å bli kjent med ektemannens familie og lære det ho trong for å bli fornem adelskvinne og dronning. Livet i Oslo var ikkje berre lystig. I 1370 skreiv ho til sin ektemann kong Håkon:

‍Vite skal De det, min kjære herre, at jeg og mine tjernere lider stor nød på mat og drikke, slik at verken eg eller de får det mest nødvendige. Og derfor ber jeg Dem, min kjære herre, at De finner noen utvei til at det kan bedres, slik at de, som er med meg, ikkje skal skilles fra meg for hungers skyld (DN 1 409).

Kanskje gir brevet oss her innsikt i dei generelt vanskelege forholda i Norge etter Svartedauden, med varemangel og problem med forsyningar til byane. Kanskje handlar det også om ein særskilt prekær situasjon dette året, ettersom det hadde brote ut pest på austlandet og dødstala var høge. Vi kan tenke oss at bøndene sleit med å få avlingane i hus ettersom mange var sjuke eller døde. Byane var avhengige av varetilførsel frå bygdene rundt, og dermed svalt også bybefolkninga. Dronninga var nok ekstra bekymra ettersom ho bar eit barn i magen og fødselen var berre nokre veker unna. Slik var realitetane i Noreg på 1300-talet. Sjukdom og hungersnød kunne ramme også dei aller rikaste.

Dronning Margrete fødde sonen Olav Håkonsson, og dei neste åra av sitt liv via ho til å få sonen, og seinare ein anna slektning, på trona i alle dei tre nordiske rika. Sjølv var ho aldri formelt riksstyrar, men som ektefelle, kongsmor og formyndar sat ho i periodar med reell makt og moglegheit til å forme politiske avgjersler.