Lappekodisillen

Koloniseringsframstøyt i Sápmi heldt fram, med sterkare inngrep i arealbruken i dei samiske områda med nybygging, gruvedrift og jordbruk. Samstundes vart det sett i verk ei mykje sterkare misjonering overfor samane.  

Den tradisjonelle samiske religion var ein animistisk naturreligion med fleire guddomar. Omgjevnadene var fulle av gudar, makter og forfedrar.

Den sentrale religiøse skikkelsen var noaiden, som ved hjelp av mellom anna den samiske tromma kunne koma i ein transetilstand og gjera åndereiser til ander stader og andre verder.

Sjølv om samane i ulik grad hadde vore i kontakt med kristendomen sidan nordmennene vart kristna tidleg i mellomalderen, hadde samane stort sett fått ha sin eigen religion i fred.

På 1700-talet endra dette seg, då Misjonskollegiet i København fekk samemisjon som ei av oppgåvene sine. Samiske trommer vart beslaglagde og samisk religionsutøving forboden. Det vart oppretta eigen skule for å utdanne prestar og lærarar som skulle arbeide mellom samane, Seminarium scholasticum (1717) og seinare Seminarium Lapponicum (1752).

Det var usemje om korleis misjonen og undervisning kunne vera mest effektiv, men sentralt i seminara stod Thomas von Westen og Knud Leem, som begge meinte at samane best fekk tilgang til utdanning gjennom sine eigne språk. Dei ivra såleis for at undervisning på seminara skulle gå føre på samisk.

I Noreg i dag skil me mellom seks ulike samiske språk, frå Trøndelag i sør til Varanger i nordaust: sørsamisk, umesamisk, pitesamisk, lulesamisk, nordsamisk og skoltesamisk. På tvers av desse språka har også varierande næringstilpassing og busetjing skapt ulike samiske grupperingar, på norsk side først og fremst innlandssamar og sjøsamar, og skilnadane mellom dei vart tydelegare frå 1600-talet og utover.

Samane var opphavleg eit jakt- og samlarfolk. Dei følgde ressursane i naturen. Men i perioden mellom 1400 og 1600 går det føre seg ei endring i mange samiske samfunn – dei utviklar større flokkar av rein som dei held som tamrein.

Framleis er dei delvis nomadiske og flyttar mellom faste buplassar på sommar- og vinterbeite, men dei lever av og med reinflokken dei har med seg.

Sjøsamane, derimot, var meir bufaste langs kysten og dreiv mykje godt den same næringstilpassinga som nordmenn. Mange var dyktige båtbyggjarar, og dei hadde småbruk med husdyr, fiska i havet, handla og betalte etter kvart skatt på same grunnlaget som nordmenn.

Slik vart sjøsamane ein del stader meir assimilert med den norske befolkninga. Samstundes auka det sjøsamiske folketalet i høve til det norske fram mot 1900-talet.

Dei hadde ei meir allsidig næringstilpassing og ikkje minst fleire type handelskontaktar enn nordmennene, som i større grad budde i fiskeværa og var bundne til systema i nordlandshandelen.